Johannes van het Kruis.
Johannes van het Kruis is een representatieve mysticus om het verlangen in zijn christelijke betekenis te duiden. Hij werd geboren in de Gouden Eeuw van de Spaanse Contra reformatie. Onder de vele kerkleraren van de katholieke kerk werd uitgerekend Johannes benoemd tot ‘kerkleraar van de mystiek’, zozeer hebben zijn geschriften en leer de katholieke visie op mystiek vorm gegeven. Bovendien spreekt Johannes erg veel over het loslaten, of positiever uitgedrukt: over het verlangen. Mystiek is bij hem het zich ontvouwen van het menselijke verlangen. Het verlangen staat centraal in de christelijke mystiek sedert de mystieke visies van Augustinus, Gregorius van Nyssa, Gregorius de Grote en nog vele anderen. Het loslaten van het onmiddellijke en het verlangen naar God is voor Johannes het startpunt of fundament van de mystiek, de weg of methode van de mystiek en tenslotte ook als het aankomstpunt of doel of essentie van de mystieke beleving.
De mens ervaart zichzelf als een verlangend wezen: zijn hunker gaat uit naar de schoonheid van de dingen. Maar tegelijk ervaart hij hoe dit verlangen hem uitput. Het verlangen trekt hem in alle richtingen en versplintert zijn kracht. Onder deze oppervlakteverlangens ervaart hij een dieper verlangen naar de bron van al wat is, naar de eenheid waaruit zij in hun veelheid zijn ontstaan. De spirituele mens is degene die dit diepere, transcendente verlangen op het spoor komt en de mysticus is degene die zich er helemaal aan overgeeft. ‘Waar houdt Gij U verborgen? Ik riep en liep U achterna…’ Het verlangen staat zodoende aan het begin van de mystieke weg: het is er de basis en de impuls van die ons helpt om los te laten wat we hebben, reeds hebben, nog maar hebben.
De eigenlijke mystieke ontwikkeling bestaat erin dit transcendente of diepte-verlangen – naar de verborgen bron van alle gemanifesteerde schoonheid – niet meer los te laten maar steeds verder uit te diepen, door ascese en door gebed. Op de eerste plaats moet het verlangen naar de dingen steeds zwakker worden en uiteindelijk losgelaten worden. Dit betekent niet dat men de dingen zelf minacht of loslaat, maar wel dat men hen relativeert ten aanzien van hun transcendente oorsprong. (Om de onmiddellijke gehechtheid aan de dingen te doorbreken zal het pedagogisch gezien wel een tijdlang nodig zijn om de dingen feitelijk prijs te geven, maar wanneer de onthechting tot een verworven attitude is geworven, kan ze weer samengaan met het dankbare gebruik van de schepselen en het genot dat zij geven.) Op de tweede plaats moet het verlangen naar God, de grond en bron van de dingen, steeds sterker en dieper worden. Johannes stelt het gebed voor als de inoefening van dit verlangen. Bidden is het bewust richten van het verlangen op God en het voeden en steeds heviger laten worden van dit verlangen door meditatie op de Christusfiguur als geliefde en uiteindelijk door contemplatieve openheid op de drie-ene God, Vader, Zoon en Geest. Verlangen naar God is dus zélf de weg en de motor die vooruit stuwt naar de vereniging met God.
Tenslotte is het verlangen ook paradoxaal het einddoel. Het verlangen bereikt nooit zijn vervulling in de zin dat het wordt opgeheven door en voor de bevrediging. De vervulling van het verlangen is net het onophoudelijk dieper worden van het verlangen. De ervaring van een zich steeds verwijdend verlangen is de ervaring van een ongrijpbare God. De echte kennis of ervaring van God bestaat er immers niet in dat men greep op hem krijgt, maar dat men ervaart hoezeer God alle beelden en ervaringen te boven gaat. God loslaten wordt de diepste vreugde! Johannes situeert zich hiermee in de stroming van de negatieve theologie die stelt dat de enige kennis die mogelijk is van God erin bestaat te begrijpen dat men hem niet kan begrijpen. Men kent positief God als de onkenbare, de steeds grotere; God is het oneindige, onvatbare. Dit nooit verzadigde verlangen naar God is paradoxaal de eigenlijke godservaring zelf. De gewone gelovige laat zich gemakkelijk bevredigen, de mysticus laat zich verteren door zijn verlangen.
Aanvankelijk is dit loslaten van bevrediging en naakt verlangen pijnlijk, moeizaam, verscheurend, maar uiteindelijk leert men in deze niet-ervaring en afwezigheid de ervaring en aanwezigheid van God te onderkennen, waardoor het pijnlijke karakter van de ervaring afneemt en het genotvolle karakter ervan toeneemt. Zo wordt de ‘nacht’ of het ‘kruis’ van het verlangen zelf de ‘dag’ of ‘verrijzenis’ van de mystieke ervaring. Daarom stelt Johannes dat God aanwezig is in de kern van de ziel als de verborgene.
In deze mystieke theologie en mystagogie speelt de persoon van Christus een centrale rol. Hij leert de spirituele mens de weg van het verlangen naar God en van het loslaten door zijn ‘leer’ van het kruis en zijn rolmodel als lijdende dienaar. Hij is ook de vriend en de gids onderweg. Hij is tenslotte ook degene in /door/met wie de drie-ene God zich schenkt aan de verlangende mens. Door zijn vereniging met Jezus in geloof en liefde wordt het mysterie van Vader, Zoon en Geest zowel Dat waarnaar de mysticus (objectief) verlangt als Degene die in de mysticus (subjectief) verlangt.
Samenvattend kunnen we zeggen dat het verlangen de fundamentele drijfveer van de mens is, die van hem een spirituele wezen maakt, gericht op en capabel voor het transcendente. Dit verlangen helpt loslaten en schept eerst leegte in de mens (donkere nacht, kruis) en wordt steeds meer tot liefdevolle openheid welke voor het godsmysterie ontvankelijk maakt (licht en verrijzenis). Het delen in deze existentiële en religieuze attitude van Jezus (van zelfzucht en dood naar Liefde en Leven) vormt de kiem en dynamiek van het christelijke gebed.
Johannes Schiettecatte
Volgend eerste weekend in de nieuwe maart maand 2017 ( 4/5 maart 2017) neemt pater Johannes ons mee naar een nieuw thema.
EEN BELANGRIJKE TIP… EEN BELANGRIJKE TIP… EEN AANRADER…
Wil jij als bezoeker van de Metgezel in Zingeving meer weten over inzichten met betrekking wat mystiek is dan verwijzen wij heel graag naar de boeiende gesprekken die Joop Van der Elst voert met personen die veel te vertellen hebben over Mystiek.
Met DANK aan Joop.
Haast u langzaam…
