RELIGIEUZE EN HEILZAMERE WEGEN NAAR IDENTITEIT
Uitwendige identiteit
Het zoeken naar identiteit leidt tot de culturele omwenteling die we meemaken. Van het losgeslagen liberalisme keren velen zich naar traditie en collectiviteit, zowel politiek (nationalisme) als religieus (neo-conservatieve strekkingen en fundamentalisme). We staan onze vermaledijde vrijheid weer af in ruil voor zekerheid. Zekerheden die echter buiten ons gelegd worden en slechts een uitwendig gevoel van veiligheid en identiteit bieden. Vermits de beste verdediging de aanval is, krijgen we uiteindelijk wat men ‘moordende identiteiten’ heette (cf. A. Maalouf, Les identités meurtrières). Het harde type, dat met vrachtwagens op ‘heidenen’ in kerststemming inrijdt; het zachte type, dat ‘profiteurs’ terugstuurt naar oorlogsgebieden.
Authentieke identiteit
T.a.v. deze dreigende omwentelingen is een heilzamer weg naar onszelf dringend. Wie helpt ons een identiteit op te bouwen die niet moordend is, die in de ànder geen bedreiging ziet, maar zichzelf kan zijn temidden van anderen? Identiteit die het vreemde in zichzelf heeft geïntegreerd (cf. J. Kristeva, De vreemdeling in onszelf) en de ander als broodnodige broeder heeft gevonden.
Experten van het menszijn
Een eerste piste daartoe biedt de mystiek, de ‘binnenkant’ van de religie. De mystica neemt geen genoegen met traditionele kaders maar zoekt naar de existentiële diepte daarin verscholen. Onder het overgeleverde zoekt zij de persoonlijke ervaring op. Dat voert haar door een woestijn waar bakens wegvallen en leegte haar weer dreigt op te slokken. Wat haar solidair maakt met de postmoderne mens. Wat gaapt er in mijn diepste eenzaamheid? Wat hindert me gevoelig ervoor te worden? Het zoeken naar het ultieme wordt onvermijdelijk een zaak van zelfkennis, een peilen van de eigen mechanismen, een afdaling in de diepten van de menselijke ziel, naar ‘de grond van mijn grond’. Want in het diepste van onszelf begint iets Anders. Onheimelijk eerst, lange tijd; geleidelijk aan zoet-lokkend.
De innerlijkste ontdekking
Mystici zijn cartografen van de ziel, zij leggen de verschillende lagen van onze persoonlijkheid open. Jan van het Kruis ontleedt de werking van onze psychè, Teresa van Jezus onderscheidt opeenvolgende ‘woningen’ in onszelf. De overstijgende diepte die zij in zichzelf vinden gaan zij dan terugvinden in al wat hen omringt, in grote vrijheid. Hun ervaringen gaan dieper dan het cultureel gegevene. Dat zijn ‘woorden, woorden’ die achteraf komen en weer het geschil voeden. (Vele mystici zijn natuurlijk kleine mensen die zonder woorden spreken!)
Door de leegte naar de Leegte
Overal is de tocht naar God een tocht doorheen lagen van leugen en illusie, van valse rijkdom naar ware armoede. Zgn. identiteiten worden doorzien en afgelegd als kleren die de ware identiteit – oprechte verbondenheid met anderen en zuiver contact met het Ultieme – verhinderen. Schil na schil wordt de ui van ons ik afgepeld tot we ons ‘ware z/Zelf’ vinden: geen ik, geen bezit, maar openheid, beschikbaarheid, liefde. Onze diepste identiteit is dus niet meer ‘ik’, maar God, en is toch paradoxaal ons meest authentieke zelf, het unieke beeld van God dat ik ben. Dit is wel geen identiteit meer om te hébben, tegen anderen in, maar een unieke wijze van liéfhebben, van één zijn met alle anderen. Zo zijn dus mystici en hun geschriften bronnen van authentieke individualisering. Zij willen ons niet instrumentaliseren voor religieuze, politieke en uiteindelijk economische doeleinden, maar onze godgegeven uniciteit bevrijden: mystiek ‘individualisme’ zou je dat kunnen noemen.
Religieus humanisme
Een tweede piste naar authentieke identiteit is religieus humanisme: ons door de religieuze tradities laten gezeggen wat menszijn is. Als elke persoonlijke reis naar onze diepste identiteit leidt als een gestalte van het godsmysterie, waarom ons dan niet spiegelen aan dé menselijke godsgestalte die de traditie ons aanreikt? Het antwoord op onze vraag is zo voor christenen Jezus, eenvoudig Jezus. Wie ik ben? Een unieke gestalte van het Christusmysterie, een unieke vorm van navolging van Jezus. Hij zal je zeggen wie je bent.
‘Jezus die leeft in mij…’
Het hedendaagse zoeken naar identiteit kan dus vanuit christelijk perspectief ook tegemoet getreden worden met een vernieuwd christelijk humanisme. Jij mens, kijk naar het gelaat van Jezus en spiegel je in hem, laat je omvormen naar zijn beeld en gelijkenis. Hij zal je ware identiteit onthullen. Alleen blijft de vraag: welke Jezus? Omdat deze weg er één is waarbij een buiten onszelf gelegen historische gestalte centraal staat, spelen menselijke bemiddelingen een grote rol. De Kerk heeft haar eigen Christusbeeld, dat niet zomaar hetzelfde is als dat van de wetenschappelijke bijbeluitleg. En dat is nog maar een éérste lastige tweesprong.
Complementaire wegen
De mystieke en de religieus-humanistische weg lopen best samen. De keuze voor de in elke religieuze traditie andere menselijke gestalte van het Mysterie zal als het goed is leiden tot een persoonlijke ontmoeting met het duistere Godsmysterie dat ons radicaal vereenzaamt, individualiseert en transformeert. En de meer mystieke mens zal ergens toch moeten refereren naar een gemeenschappelijke grote Broer of Zus.
Barmhartigheid
In beide gevallen wordt onze persoonlijkheid verteerd en herschapen tot in zijn diepste diepten. Identiteit is de schat die gevonden wordt in de ruïne van ons ego. Identiteit kan men niet ‘aannemen’, zij is het kind dat onze schoot openscheurt. Ja, identiteit heeft iets moordend, zij het niet voor de ander, maar voor de eigen ikkigheid. Daarom wordt ware identiteit ook onderscheiden aan het vermogen om mild en meedogend te zijn, om ruimte te geven aan anderen. Het vermogen om, zoals God zich heeft teruggetrokken opdat ik zou kunnen zijn, zo ook mezelf terug te trekken opdat de ander zou kunnen zijn (cf. Simone Weil). Identiteit is vrijheid.
Johannes Schiettecatte, karmeliet te Brugge
Volgend eerste weekend in de nieuwe juli maand 2017 ( Zat.1 juli / Zond. 2 juli ) neemt pater Johannes ons mee naar een nieuw thema.
EEN BELANGRIJKE TIP… EEN BELANGRIJKE TIP…EEN AANRADER…
Wil jij als bezoeker van de Metgezel in Zingeving meer weten over inzichten met betrekking wat mystiek is dan verwijzen wij heel graag naar de boeiende gesprekken die Joop Van der Elst voert met personen die veel te vertellen hebben over Mystiek.
Met DANK aan Joop.
Haast u langzaam…
